Populizam iz perioda „AB kontrarevolucije“ iz 1989. godine, sadržan u sloganu „mladi, lijepi i pametni“, sada u svojim „novim pakovanjima“ ponovo osvaja crnogorsko društvo, koje kao da ne želi da čuje upozorenje da „ponavljanje istog obrasca ponašanja daje uvijek isti rezultat“. Tako, nažalost, umjesto da se već odavno aktivirao crveni alarm, crnogorsko građansko društvo generalno je u fazi atrofije, bez sadržajne i efektivne reakcije na činjenicu da je država već duže u pravcu kretanja „kontra“ ostatku svijeta.
Crnogorsko društvo, razoreno dugotrajućom tranzicijom i iscrpljujućom neefikasnošću političkih elita, danas, 2023. godine, ne samo da je umorno i atrofirano, već i dezorjentisano u pronalaženju izlaza iz ne samo institucionalne, već i ukupne društvene, socijalne i ekonomske depresije.
Upozorenje, saopšteno samo nekoliko godina nakon sticanja nezavisnosti - da „izgradnja države bez izgradnje društva“ je strategija koja, ukoliko je dodatno vođena i partitokratskom logikom potrebe izgradnje (svih vrsta) monopola - pravi formu bez sadržaja, pokazalo se više nego opravdano.
Tako, usljed vidnog deficita na poljima kulture, obrazovanja, medija... i nedostatka stvarne strategije izgradnje društva građana alternativa „politici dugog vladanja“ nije nastala i nije mogla nastati u liberalno-demokratskom društvenom supstratu.
Stoga, potreba i osnovni demokratski postulat - da se sistem mijenja kroz izborni proces - 2020. godine dovela je do smjene dugotrajuće vlasti, ali ne i do njene zamjene reformisanim i zdravim političkim supstratom.
Posljedice toga su radikalno skretanje društva u „desno“, njegova ekstremna klerikalizacija, do sada nezabilježen pad institucionalne moći države, enormno zaduživanje i ugrožavanje javnih finansija, koje prati atrofija EU procesa i gubitak spoljnopolitičkog kursa zemlje koji je bio najbolji segmenat ukupnih politika od 2006. godine.
Populizam iz perioda „AB kontrarevolucije“ iz 1989. godine, sadržan u sloganu „mladi, lijepi i pametni“, sada u svojim „novim pakovanjima“ ponovo osvaja crnogorsko društvo, koje kao da ne želi da čuje upozorenje da „ponavljanje istog obrasca ponašanja daje uvijek isti rezultat“.
Tako, nažalost, umjesto da se već odavno aktivirao crveni alarm, crnogorsko građansko društvo generalno je u fazi atrofije, bez sadržajne i efektivne reakcije na činjenicu da je država već duže u pravcu kretanja „kontra“ ostatku svijeta.
Nasuprot stanju u Crnoj Gori, u regionu se dešavaju pozitivne promjene, pa je čak i Bosna i Hercegovina uspjela da, na nedavno održanim izborima, i pored trodecenijskog „bezizlaza“, iznađe kakav takav društveni potencijal da se skloni sa ivice ponora.
Makedonija i Albanija su stabilizovale svoju evropsku agendu, dok je Crna Gora, do juče lider tog procesa, danas postala, vođena tuđim interesom, „slaba tačka“ na Balkanu, koju strane diplomate opisuju kao državu sa „institucionalnom agonijom“.
BERMUDSKI TROUGAO
Za ozdavljenje društva mnogo je značajnije, umjesto „bavljenja posljedicama“, identifikovati uzroke. U konkretnom, uzroci krize se daju svesti na tri tačke, koje su do samo nekoliko godina ranije bile značajna prednost u odnosu na druge države regiona.
Crna Gora je, uz sve deficite, imala relativno razvijen demokratski (parlamentarni) potencijal, zaokružen legislativni i insitucionalni kapacitet i koliko toliko stabilizovane javne finansije, sa uspješno vođenom spoljnom politikom, usaglašenom sa politikom EU i NATO partnera. Upravo ova tri segmenta su u posljednje dvije godine postali „Ahilova peta“, koja je očito vrlo precizno i smišljeno pogođena, da bi se „evropska agenda“ umjesto da se ubrza i osnaži dovela u fazu „atrofije“.
Prvo, čitavi segmenti političkih elita koje su nastale u nacionalističkim i ratnim devedesetim godinama i koje su sada u vladajućoj poziciji svoju „transformaciju“ su sprovele samo do nivoa reforme retorike. Istovremeno, skoro čitav supstrat liberalno demokratskih evropskih, reformskih i antiratnih snaga u međuvremenu je vidno atrofirao, dok su se narodnjačke (nacionalističke) prosrbijanske strukture, uz neskrivenu finansijsku i svaku drugu podršku (ne) zvaničnog Beograda, umnožavale.
Tako se dovoljno jaka alternativa, dugotrajućem sistemu, nije pojavila na polju evropske i reformske profilacije, već u populističko, narodnjačko-klerikalnom supstratu, gdje je svaki novi subjekat samo radikalniji u djelovanju, uvjeren da mu to donosi političku konkurentnost. Sa tom i takvom političkom „elitom“ umjesto sistema evropskih vrijednosti i ubrzanja puta za Brisel, dobijena je Dodikova „republika“, kao politički uzor.
Sve to je dodatno uzrokovalo da je spoljna politika, najbolji dio crnogorske politike, poremećena lutanjem u poluprojekte poput „Otvorenog Balkana“ ili ponekad nedovoljno usaglašene politike i poruka vezanih za situaciju u Ukrajini, sa dodatnom atrofijom EU integracija i slabljenjem unutrašnjih kapaciteta za vođenje ovog procesa.
Drugo, svi pokušaji da se izgradi sistem „društvenog dogovora“, koji je zasnovan na ustavnim reformama iz 2013. godine (usaglašene sa Venecijanskom komisijom), koji je uspostavio kvalifikovane većine za izbor u nizu institucija, postao je „kontraefekat“, jer je usljed političke opstrukcije proizveo blokadu čitavih djelova institucionalnog aparata države. Pritom, umjesto da se razvije „tržište“ kvaliteta kandidata u postupku izbora, serijom neuspjelih „javnih oglašavanja“ doveo je da se i raniji nivo „ponude“ značajno smanji i devalvira i u konačnom sve svede na „puki stranački dil“.
Tako, danas je samo institucija Zaštitnika ljudskih prava i sloboda (ombusman) u punom ustavnom kapacitetu dok su svi ostali držani organi u nekom vidu VD stanja ili su, poput Ustavnog suda, još uvijek blokirani. Vlada je u „tehničkom mandatu“, predsjednik države na isteku mandata, VD stanja su u Vrhovnom sudu, Sudskom savjetu, VDT-u, DRI, tu je i Centralna banka itd.
Treće, stanje javnih finansija se može svesti na rečenicu „zaduženjem do bankrota“. Potreba da se populistički udovoljava socijalno ugroženim djelovima društva, sa konstantnim povećanjem prenadležnosti, bez strukturalne reforme i stvarnih osnova za jačanje ekonomske moći stanovništva, dovodi do čitave serije zaduženja koja će u konačnom, ukoliko se nastave, uzrokovati teške poljedice koje se već najavljuju kao potencijalni „grčki scenario“.
Spajanjem navedene tri „slabe tačke“ dobija se Bermudski trougao koji može da proguta crnogorski evropski brod, očito namjerno, postavljenog na pogrešan pravac kretanja, kontra evropskog vjetra.
RESTART
Zrela društva, sa tradicijom institucionalne i funkcionalne demokratije svoje političke krize i „pat“ pozicije rješavaju „restartom sistema“, tj. prijevremenim izborima. To samo po sebi ne rješava problem, ali daje legitimitet i omogućava novu energiju novoizabranoj upravljačkoj strukturi da preuzme odgovornost i društvo izvuče iz stanja apatije i političkog „mrcvarenja“.
U suprotnom, ukoliko se nastavi istrajavanje na politici „iscrpljivanja opcija“ koja možda jesu trenutno oportune za jedan ili više subjekata, to će generalno dovesti do iscrpljivanja čitavog sistema koji neće imati energije i (ustavni) model za izlazak iz krize.
U međuvremenu, Crna Gora je promašila nekoliko „prolaznih kapija“ za izlazak iz začaranog „kružnog toka“. Tri zadnja, velika, promašaja bila su kada nije u aprilu 2022. godine konsituisana vlada na „konceptu 49“, zatim kada do 31. jula iste godine nije izabrala sudije Ustavnog suda i preostale članove Sudskog savjeta, i konačno - kada do 19. septembra 2022. godine nije postignut dogovor oko formiranja koncentracione – prelazne (oročene) vlade koja bi pripremila prijevremene izbore.
U POTRAZI ZA IZGUBLJENIM VREMENOM
Sada je kao posljednja nesporna opcija ostala mogućnost da se primijeni odredba iz člana 84, stav 4 Ustava o skraćenju mandata postojećem sazivu parlamenta, kao ustavno definisani put, ukoliko se želi primijeniti čist model izlaska iz sadašnjeg stanja „paralize“. Dakle, izlaz (regularan) i dalje postoji u odluci predstavničkog tijela da potvrdi osnovni ustavni princip da je „građanin nosilac suvereniteta“, time i prava da donosi, po društvo i državu, fundamentalne odluke.
Drugi pravac kretanja je dosta teško predvidjeti, jer teško da se može naći osnov u ustavnom aktu za plan „B“ i za nešto drugačije (sistemsko) postupanje, posebno ne za „rekonstrukciju“ Vlade kojoj je izglasano nepovjerenje u Skupštini.
Stoga, istrajavanje na „ponavljanju obrasca ponašanja“ koji je doveo do postojeće „pat“ pozicije, dao bi ponovo isti rezultat, ali sa dodatno izgubljenim vremenom, s tom razlikom da bi Crna Gora balkansku sporovoznu kompoziciju na tračnicama za EU sada gledala iz zadnjih redova.
Pritom, vjetar koji je zbog rata u Ukrajini mogao pomjeriti statiku crnogorskog broda i odgurnuti ga jače ka Briselu mogao bi biti zamijenjen (ili već jeste) sjevernim vjetrom koji bi taj proces „zaledio“.
Na kraju, dva su jasna pravca kretanja, ili na zapad ili istok. Onaj ko promaši „posljednju kapiju“ neće moći to pravdati vođenjem „borbe za demokratiju“, jer Sibir i Srbija nijesu mjesto gdje ona cvjeta.
Autor: Branislav Radulović
Comments